Беларуская мова

ПАМЯТКА

Як аналізаваць вершы

1 . Асацыяцыя з назвай ( першым радком ) .

2.Вылучэнне мікрасэнсаў .

3 . Вызначэнне тэмы , праблематыкі , даты напісання .

4 . інтанацыя :

• гутарковая :

• сумная , светлага смутку :

• трагічная :

• роздуму :

• захаплення :

• інтымна - сяброўская і інш

5. вобразы :

• вобраз лірычнага героя ( герой , думкі і пачуцці якога адлюстраваны ў вершы ) ;

• вобраз - перажыванне ;

• мікравобразы ;

• дамінантныя ( вобраз вёскі ў творчасці Коласа ) ;

• сімвал ( пустыня - сімвал адзіноты ; сад - сімвал страчанага раю; мяцеліца - сімвал страты святла , ідэалаў;

• канцэпт ( носьбіт культурнай памяці народа : канцэпт часу , прасторы , лёсу , свабоды і інш ) ;

• архетыпы ( першаўзоры , вечныя вобразы : мора жыцця  , несці крыж).

6. Якая вобразнасць пераважае - зрокавая або слыхавая ?
7. Асаблівасці кампазіцыі:

• страфічнае  або астрафічнае ;

• на колькі частак можна падзяліць ( ці ёсць зачын , лірычная канцоўка , кальцавая кампазіцыя ) .

8.Вобразныя сродкі:

• эпітэт ( “белы хорам, на гары на крутой” ) ;

• параўнанняе(“тварык як лілея;губкі як маліны”  ) ;

• антытэза - проціпастаўленне любых элементаў у  творы : вобразаў , абставінаў , карцін ( «Вада і  камень » ) ;

• гіпербала - перабольшанне ("у сто сорак сонцаў закат палаў » ) ;

• метафара ( зорка гарыць ) ;

• перыфразу - замена назвы прадмета апісаннем яго прыкмет (мора - свабодная стыхія ) ;

• увасабленне - прыпадабненне нежывога жывому ( адпачывае луг ) ;

• метанімія - перанос назвы з аднаго прадмета на іншы : змест і змесціва ( прасторны клас - клас маўчаў ) , матэрыял і выраб з яго (« фарфор і бронза на стале» ) , імя аўтара і яго твор ( чытаў Коласа ) , месца дзеянні і людзі , падзеі (уся сталіца малілася - г. зн. ўсе жыхары ) ;

• Сінекдаха - выкарыстанне адз. ліку замест мн.л. ці наадварот («селянін і рабочы -  удвух стары свет агнем паляць,раўнуюць» ) ;

• цэлага замест часткі ( « вянкоў мы славы не насілі» , « Так спяваў яе голас » ) ;

• аксюмарон - спалучэнне процілеглых па сэнсе азначэнняў , паняццяў ( мёртвыя душы , радасць пакуты ) .

9.Стылістычныя фігуры:

• паўтор слоў  ;

• анафара – паўтарэнне аднолькавых слоў у пачатку строф або празаічных сказаў;

• эпіфара - паўтарэнне слоў у канцы радка;

• інверсія - незвычайны парадак слоў ( « ой,ты,дзяўчыначка мілая...» ) ;

• рытарычнае пытанне ( « што маё сэрца да вас парывае,чым так прыкованы я?");

• ўсклік ( « Звіні, вясёлых бомаў медзь!");

• зварот ( « устань ты, старонка, родная маці ! ");

• фігура змаўчанні (...) ( « Мае ​​мары ... яны чыстыя ");

• бяззлучнікавасць - асіндэтон ( « на змярканні – шум, гам, звон» ) ;

• шматзлучнікавасць - полісіндэтон – (зваліўся на травы , і стала балюча і травам , і росам, і ветрам гаючым) ;

• Парцэляцыя - дзяленне сказа на самастойныя адрэзкі ( «Вораг мой роўны . Паўнапраўны » . ) ;

• перанос - фраза , распачатая ў адным вершы , пераносіцца  ў наступны верш:

Паўстае , ззяе воблака . Даўно сачу за ім ...

10.Лексіка :

• стараславянізмы ( ладдзя , брамы , перст , ўладар) ;

• сінонімы (стылістычныя , кантэкстуальныя ) ;

• антонімы ( далёкі - блізкі) :

• неалагізмы ( гразяшлёп і дажджахлюп -  аўтарскія неалагізмы ) ;

• фразеалагічных зварот ( « здольны абвесці вакол пальца » ) ;

• эмацыйная лексіка , якая выказвае эмоцыі , пачуцці ( бялявы - адабрэнне , белабрысы - грэбаванне ) ;

• экспрэсіўная лексіка , якая ўзмацняе выразнасць прамовы ( галасіць , раўці ) ;

• тэматычныя групы слоў ( напрыклад , аб стане прыроды ) .

11.Марфалогія . Якія часціны мовы пераважаюць і чаму?

2. каляровасць  (ружовы - колер мары , сімвал юнацтва , чысціні , пяшчоты , чырвоны - ўзбуджальны , актыўны  , сіні - колер неба , нешта ціхае, ціхае і інш.)

13. Гукапіс (паўтор аднолькавых гукаў ) :

• алітэрацыя ( паўтор зычных гукаў ) : Штохвіліны на шашы шумна, як на кірмашы;

• асанансаў (паўтарэнне галосных гукаў ) : Дрымотаю ружовай агорнутая .

4. Памер :

Харэй – двухскладовы  памер верша , у якім націск падае на першы склад : Як на поле,на зямлю прыйшла раніца вясны.

Ямб - двухскладовы памер верша , у якім націск падае на другі склад : Свяці , кахання чыстая зара

Дактыль – трохскладовы  памер верша , у якім націск  падае на першы склад : Чым ты была, Беларусь мая родная...

Амфібрахій – трохскладовы  памер верша , у якім націск падае на другі склад : Не вецер бушуе над борам.

Анапест – трохскладовы  памер верша , у якім націск  ў стапе падае на трэці склад:

Беларусь , мая маці і мова, паветра і хлеб!

Памер можа быць ускладнены :

• пірыхіем - 2 ненаціскныя склады ; робяць разнастайным  рытм вершаў , напісаных двухскладовым памерам:

• спандэем -2 зверхсхемныя націскі :

• ўсечанай стапой - адсутнасць ненаціскнога склада ў канцы радка :

• падоўжанай стапой - лішні ненаціскны склад у канцы радка :

15.Строфіка . Рыфма .

Страфа - гэта спалучэнне :

• двухрадкоўяў ;

• трохрадкоўяў;

• чатырохрадкоўяў ( катрэн ) ;

• пяцірадкоўяў;

- Шасцірадкоўяў ;

- Сямірадкоўяў( Септымія ) ;

- Васьмірадкоўяў ( актава ) і г. д.

Санет - 14 радкоў (2 катрэны + 2 ТэРЦэТ ці 3 катрэны - на + 1 двухрадкоўе ) .

Спосабы рыфмоўкі :

• парная ААбб ;

• перакрыжаваная АбАб ;

• кальцавая АББА .

4 тыпу рыфмаў :

1 ) мужчынская (націск на апошні склад ) ;

2) жаночая ( на перадапошні склад) ;

3) дактылічная ( на 3 склад ад канца ) ;

4) гіпердактылічная ( на 4 склад ад канца).

Рыфма бывае :

* Дакладная ( уладай - запалам ) ;

• недакладная ( мілы - сілай) ;

• прыблізная ( прымаўку - пяцёркай ) ;

• мужчынская (націск на апошні склад ) : патрапіў / на баль ;

жаночая (націск на перадапошні склад) : селішчы / адзіноты.

16 . жанр :

• лірычны верш ;

• мініяцюра ;

• пасланне  ;

• санет ;

• элегія ;

• балада і інш

17 . Тэматычная група ( філасофская, пейзажная , пейзажна - філасофская , інтымная, грамадзянская і інш.)

18 . Мастацкі час і прастора .

19 . Асноўная думка верша , пафас.

20 . Аўтарскі стыль.

21 . Параўнаць , як гэтая тэма раскрытая ў іншых паэтаў .